Ruim zeventig leden en genodigden bezochten op 29 november de Ledenbijeenkomst ‘‘Geothermie en veiligheid – de juiste balans?’. Janine Verweij (directeur Geothermie Nederland) opende de haar bijdrage met een vraag. “Wat is het veiligste land ter wereld?” Dat is IJsland. Ter vergelijking, Nederland staat op de 21e plaats op de veiligheidsladder. IJsland is een land met veel geothermie. Af en toe zijn er lichte trillingen , maar de inwoners van IJsland raken daar niet door van slag. Janine trekt deze vergelijking, niet om zorgen over seismiciteit te bagatelliseren, maar om aan te geven dat er vele soorten veiligheid zijn. En dat veiligheid op verschillende manieren wordt beleefd. De ledenbijeenkomst gaat over veiligheid in verschillende betekenissen: veiligheid op de werkvloer, voor het milieu en omwonenden en ook over de beleving van veiligheid.
Geothermie en veiligheidsbeheer, de juiste balans
Geothermie en veiligheidsbeheer zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is een voorwaarde voor ontwikkeling van de sector, als het niet goed zit, dan raak je het vertrouwen kwijt en is er geen draagvlak. Een laag dieper: zorgen over veiligheid kunnen de groei van geothermie in de weg zitten. Als er teveel vragen zijn, dan remt dat de groei van de sector. Zorgen over veiligheid kunnen leiden tot vertragingen in projecten, dan is het hard werken voor draagvlak. Uiteindelijk zijn de veiligheidseisen en de kosten die daar mee zijn gemoeid ook bepalend voor de marktkansen van geothermie.
Daarom is het belangrijk de juiste balans te vinden. En daarom heeft Geothermie Nederland tijdens de Ledenbijeenkomst vertegenwoordigers van een aantal belangrijke spelers bij elkaar gebracht. De sector (mensen in de zaal), beleidsmaker, versneller, toezichthouder en omgevingsmanager.
Veilige projecten: de bedrijven zelf
Janine stelt dat bedrijven dagelijks op de werkvloer de veiligheid van geothermie invulling geven. Er zijn weinig incidenten en geen incidenten met ernstige consequenties. In de sector bestaat opvallend veel bereidheid om met elkaar te leren van incidenten.
Veilige projecten: de rol van Geothermie Nederland
Bouwsteen voor bouwsteen werkt Geothermie Nederland aan middelen ter ondersteuning van haar leden bij een veilige operatie. Voor de hele sector is bijvoorbeeld een Chemical Management Tool (CMT) gebouwd, om het omgaan met chemische middelen (110 mijnbouwhulpstoffen) bij te houden. En onlangs is de industriestandaard met betrekking tot het afvoeren van filters (NORM) vastgesteld.
Werken aan vertrouwen: de rol van Geothermie Nederland
Ook het werken aan vertrouwen in geothermie is belangrijk. Alles staat of valt met een veilige operatie, maar het is ook belangrijk om zorgen over risico’s serieus te nemen. Dit is ook een punt in het Actieplan Versnelling geothermie. Geothermie Nederland ontwikkelt een kennis en leerprogramma voor strategisch omgevingsmanagement voor mensen die in de geothermie sector werkzaam zijn. Vorig jaar is als onderdeel daarvan een driedaagse training gegeven, die dit jaar herhaald zal worden.
Beleidskader
Vanaf zaterdag 1 juli 2023 is de gewijzigde Mijnbouwwet en -regelgeving van toepassing. Het resultaat van hard werk van vele betrokkenen bij het ministerie. Staatssecretaris Vijlbrief benadrukt dat in dit nieuwe kader diverse waarborgen zijn opgenomen ten behoeve van een veilige en verantwoorde winning van aardwarmte (Tweede Kamerbrief van 16 juni 2023). Geothermie Nederland ziet een aantal aandachtpunten met betrekking tot dit nieuwe kader, vooral met betrekking tot het overgangsrecht. We blijven hierover graag met het ministerie in gesprek voor oplossingen, uitleg en antwoorden op vragen. Janine roept dan ook op om kwesties vooral met Geothermie Nederland te delen.
Ook blijft seismiciteit voor de sector en dus voor Geothermie Nederland een prioriteit. Janine vertelt dat het nog niet gelukt is om tot een invulling van het beleidskader te komen waar iedereen gelukkig mee is. De sector heeft slechts zeer beperkte invloed gehad op de seismische dreigings- en risico analyse (SDRA) die op korte termijn beschikbaar wordt gesteld aan vergunningaanvragers. De sector is een stoplichtmodel uitgewerkt, op dit moment zijn we in gespannen afwachting in hoeverre het ministerie van EZK dat voorstel overneemt.
Toezicht
Naar aanleiding van de evaluatie van de Staat van de Sector is vorig jaar een einde gekomen aan het verscherpt toezicht van de geothermiesector (die er vanaf 2017 was). SodM liet weten: ‘De ingezette trend qua professionalisering laat dit toe.’ Dat is goed nieuws. Ook vertelt Janine blij te zijn met het constructieve en frequente overleg (iedere zes weken) met de toezichthouder SodM.
Taskforce
Dat de Taskforce Versnelling geothermie van start is gegaan, is goed nieuws. Vanuit Geothermie Nederland is een probleemanalyse ingebracht, gebaseerd op knelpunten die bij operators zijn opgehaald. Vijlbrief kondigt in de Kamerbrief van 16 juni jl. aan dat er in het najaar een roadmap komt met acties voor de sector en de overheid om geothermie te versnellen. Geothermie Nederland hoopt dat er snel concrete acties in gang worden gezet. Daar voegt Janine speciaal voor Berend Scheffers aan toe, de titel van de bijdrage die hij zelf gebruikte voor zijn keynote speech op het DAP congres in Delft een week eerder: “I can’t wait!”
In gesprek met Kees Hansma en Berend Scheffers
Kees Hansma (Directeur Transitie Diepe Ondergrond bij het ministerie van EZK) en Berend Scheffers (verantwoordelijke vanuit het ministerie van EZK voor de Taskforce Versnelling geothermie) zijn uitgenodigd om te spreken over versnelling en het perspectief op veiligheid van de beleidsmaker. Kees vertelt over het doelstellingen van het kabinet om de klimaatcrisis aan te pakken en het belang daarbij van draagvlak. Berend noemt als drie belangrijke voorwaarden: het transparant delen van kennis, informatie en data; het afdekken van risico’s; en het goed regelen van vraag en aanbod in de keten.
Kees en Berend gaan onder andere in op een aantal stellingen/vragen die Hans Bolscher (voorzitter Geothermie Nederland) hen voorlegt:
– Geothermie is toch veilig (zowel voor mens als milieu)? Waarom is er dan toch zoveel discussie?
Kees gaat in op de maatschappelijke context die is veranderd. Berend vult aan, dat de ervaring met de activiteiten belangrijk is voor de veiligheidsperceptie bij burgers. Berend stelt dat het daarom belangrijk is dat er meer succesvolle projecten komen in de gebouwde omgeving, dat brengt het dichterbij. Kees merkt nog op dat er veel enthousiasme is voor geothermie tijdens bewonersbijeenkomsten. Het ‘klimaatframe’ zouden we als sector nog nadrukkelijker mogen uitdragen. Zorg dat de eerste gesprekken vooral over de duurzame kwaliteiten van de bron gaan.
– Hoe kijk je aan tegen de sector?
Kees verwijst naar de presentatie van Janine. Waarbij de bouwstenen ‘veilige projecten’ laten zien dat er al veel stappen zijn gezet in het ondersteunen van een veilige bedrijfsvoering. En dat er op verschillende vlakken kennis wordt gedeeld die leidt tot een verdere ontwikkeling in de professionalisering van de sector. Ook wijst hij er op dat de deelname van EBN in projecten helpt bij het vergroten van kennis en het delen ervan.
– Hoe belangrijk is versnellen van geothermie daadwerkelijk op het ministerie?
Berend benoemt dat de intentie er op alle niveaus is. Maar dat het ook heel druk is. Werkzaamheden met betrekking tot de wijziging van de Mijnbouwwet vroegen de nodige aandacht. Binnenkort is er het Nationaal Programma Energietransitie. Daarin wordt concreet aangegeven wat het kabinet wil bereiken en geothermie speelt daarin een rol. Dat zal de noodzaak van versnelling benadrukken.
– Wat verwacht je van Geothermie Nederland?
Kees noemt een goede informatievoorziening over en weer. Het is belangrijk dat we dingen die we beiden maken, met elkaar delen. Ook roept hij Geothermie Nederland op het ministerie te blijven bevragen en kritisch te zijn, wees de ‘luis in de pels’. Ga door met industriestandaarden. En zoek en gebruik je contacten met politici.
Hierna wordt er gesproken met de deelnemers. Er zijn ook een aantal vertegenwoordigers van gemeenten in de zaal. Er wordt opgemerkt dat er vanuit gemeenten nu vooral behoefte is om te weten wat er echt mogelijk is met geothermie voor hun betreffende gemeente. Er is het SCAN programma, maar dat geeft nog niet altijd voldoende detailniveau. Ook wordt gesproken over het vergunningsproces, dat moet sneller. Men merkt op dat bewoners zich in het algemeen juist vóór geothermie uitspreken. En nog een waarschuwing vanuit de praktijk: als je bijvoorbeeld over theoretische schadebedragen begint, geeft dat onnodig een gevoel van onveiligheid. Kees herhaalt ter afsluiting van deze gespreksronde dat het goed is om vooral de voordelen van geothermie uit te lichten: “Ook in de Kamer moeten we blijven benadrukken, we doen geothermie vanwege het klimaat.”
Stellingen – met elkaar in beweging
Hans legt twee stellingen voor aan het publiek. Blijf je zitten (ben je het er niet mee eens?) of ga je staan?
Stelling 1: Omwonenden zijn helemaal niet zo bezorgd over de risico’s van geothermie
Het grootste deel van de deelnemers is het eens met deze stelling. Bij bestaande projecten was veel draagvlak. Een ‘tegenstander’ van deze stelling merkt op dat we ook alleen projecten kennen met draagvlak, want projecten met te weinig draagvlak zijn niet ten uitvoer gekomen. Er wordt opgemerkt dat je weerstand bij omwonenden, of mensen in het algemeen, niet moet bagatelliseren. Een paar bezorgde mensen kunnen veel teweeg brengen. En het is ook niet verwonderlijk dat er zorgen zijn. Er is veel winst te behalen door hoe je bewoners betrekt en hoe je communiceert. Zorg dat je daarbij niet in algemeenheden blijft praten.
Stelling 2: We zijn blij met strenger toezicht door SodM
Een deel van de aanwezigen is het hier mee eens. Er wordt opgemerkt dat scherp toezicht goed is, maar dat het in balans moet zijn. Een operator vertelt op dat hij jaren geleden veel profijt heeft gehad van de inspectie van SodM, het droeg bij aan de professionaliteit van zijn operatie. Hij merkt nu dat er steeds meer documentatie en onderbouwing wordt gevraagd. Hij heeft veel liever dat er concrete handvatten worden geboden.
In gesprek met Pieter van den Bergen (SodM) en Serge Santoo (Geothermie Delft)
Pieter van den Bergen (Directeur Toezicht SodM) en Serge Santoo (Manager Omgeving & Communicatie Geothermie Delft) zijn uitgenodigd om te spreken over toezicht, risico’s, beeldvorming en communicatie. Pieter doet de aftrap met zijn indruk van de sector. SodM ziet op dit moment uitschieters naar boven, maar ook naar beneden. In dat laatste geval is verscherpt toezicht nodig. De sector is nu nog heel overzichtelijk, met een beperkt aantal spelers. SodM ziet het als haar taak om te zorgen dat bij verdere opschaling de hele sector het veiligheidsniveau voldoende borgt.
Serge vertelt waar hij in zijn werk als professional in omgevingscommunicatie voor staat en wijst op het belang van een rechtvaardig proces. Bij een geothermieproject is er een complexiteit van stakeholders met veel verschillende belangen. Daarbij gaat het om het erkennen van vragen en zorgen en daaraan de juiste waarde geven. Dus niet groter maken maar ook niet bagatelliseren. “Ga eerst maar eens luisteren. En begin vooral niet met een technisch verhaal over bijvoorbeeld het putontwerp.” Ook hierin kunnen we in de sector van elkaar leren. In deze bijeenkomst met een divers publiek (operators, adviseurs, overheden) blijken we het opvallend vaak met elkaar eens te zijn. Als iedereen zijn rol pakt zijn er veel kansen.
Hans vraagt welke risico’s SodM acceptabel vindt, want het risico is nooit nul. Pieter vertelt dat SodM ook niet uitgaat van nul risico, maar van een acceptabel risico. “Wij durven te zeggen, Geothermie kan in heel Nederland veilig. Alleen in Groningen en Limburg (Roerdalslenk) is het complex, daar is nog meer kennis nodig voordat we ook daar kunnen zeggen, ja het kan veilig.”
Bij projecten licht SodM steeds vaker toe waarom risico’s in een project acceptabel zijn, en wat de rol is van het toezicht.
Werken aan vertrouwen
Hans sluit af en vat samen. Geothermie is veilig. We moeten vooral veel en eerlijk communiceren. En open staan voor de zorgen over veiligheidsrisico’s. De sector, beleidsmaker, versneller, toezichthouder en omgevingsmanager: met elkaar moeten we zorgen voor de juiste balans.
Als sector blijven we ons verder professionaliseren. Ons operator overleg en de industriestandaarden dragen hieraan bij. We hebben de hoop dat de Taskforce de knelpunten voor de ontwikkeling van projecten snel kan gaan oplossen. De recente Tweede Kamerbrief bewijst opnieuw de politieke steun voor geothermie en wens aan de verdere ontwikkeling ervan bij te dragen.
Hans merkt op dat het fijn is om ook tijdens deze bijeenkomst de gezamenlijkheid te voelen: “Met elkaar moeten we continue blijven werken aan het vertrouwen in deze techniek als duurzame bron. Want meer geothermie is onmisbaar om de klimaatdoelstellingen te behalen.”
Na deze woorden wordt tijdens de netwerkborrel uitgebreid met elkaar verder gesproken.
